Brezilya - Amazon

HER RENGIN ÜLKESI:BREZILYA DÜNYANIN SUYU veAKCIGERI:AMAZONLAR Amaç, bizim deli gezginlerle Amazon’lari kesfetmek,tespitlerimizi ölümsüzlestirmek,yeni bir cografyada yeniden soluklanmak,kolay olmayani öncekiler gibi basarabilmekti tabii.. Eeee,bunun için de en az oniki kisi gerekliydi ki ucuza toparlayalim bu isi..Devri alem sirketinin yardimlariyla Madrid-Sao Paolo-Rio,sonra kuzeydeki Salvador de Bahia ilk duraklarimiz oldu..Rio, her zaman bas kösemde dünya güzeli bir sehir..Dünyada dans-spor-müzik’le bu kadar bütünlesmis baska sehir yoktur..Dogal Ormanla ve denizle bu kadar uyumlu baska sehir de yok..Zengin-fakir arasindaki en büyük uçurumun oldugu ülkede bu anlamda müthis bir esitlik var..Aralik ayinda ‘Yaz’a giren güney yarimkürenin subtropikal sehri, 25 derece bulutuyla karsiladi bizi..Geceleri daha düsüyor ama Copacabana ve Ipanema sahilleri(Dünyanin en güzel sahilleri bence),mayolu sporcular ile dopdolu..Deniz henüz soguk olsa da yüzülemeyen 4-5 metrelik dalgalarda sörfçüler cirit atiyor..Her neyse, daha önce Iguassu selalerinden(dünyanin en büyük selale olusumu) buraya geldigimde,’Tanrim beni buraya hep getir !’demistim..Oldu iste..Yalniz karnaval haricinde tabii tercihim..Kalabaliklari sevmem,üstelik hirsizlik,suç zirve yapiyor o dönemde..Ve de en pahali dönem.. Samba okullari birbiriyle yarisiyor karnaval için,futbol kulübü gibi fanlari var..Özel gösteriler ve yarismalar düzenleniyor.Dünyanin en büyük stadi Maracana, eski formunu yitirmis görünüyor..Dünyanin en uzun havaalani pisti de burada..Bossanova partileri daha üst düzey kitlenin elit eglencesi..

Corcovado(kambur)(710m.)tepesindeki Isa heykeline neyse ki asansör ve yürüyen merdiven yapilmis ta, daha önceki gibi zirveden sonra 250 basamak çikmak zorunda kalmadik..(Zirveye funiküler trenle gidiliyor korkmayin!..) ..Hadi söylemeden olmaz;Isa heykeli,1931 yilinda jabon tasindan yapilmis..Kafasi Pariste,diger kisimlari burada yapilmis.Boyu 38m.,kollarinin …Buradaki doyumsuz Rio manzarasi yine büyülüyor..Diger bölgedeki ‘Sugar Loaf’ tepesi de öyle..Olmazsa olmaz yerler.. Adini buraya özgü PAU BRASILIS isimli agaçtan alan Brezilya,Portekizli ALVAREZ CABROL tarafindan 22 Nisan 1500de bulunmus..Dünyanin besinci büyük ülkesi,en kuzeydeki kentten en güneydekine besbin km uzunlukta,Türkiyenin on kati büyüklügünde,yüzölçümü 8.511.965 kmkare..Kita gibi..Ecuador ve Sili haricinde bütün Güney Amerika ülkelerine siniri var.. ..Eee hal böyle olunca,1822ye kadar süren Portekiz sömürgeligi yillarinda Afrikadan getirilen dört milyon köle,buradaki yerli halk ve beyazlarin(Portekizli,Italyan,Ispanyol,Ingiliz) karisimiyla ortaya müthis renkli bir irk çikmis ve de doganin bütün renkleriyle bulusmus..Son yarim asirda da yapilan isçi anlasmasiyla gelen Japonlari da ekleyin,gerisini siz düsünün… SALVADOR DE BAHIA: 11 milyonluk Rio de Janeiro(Ocak nehri demek)dan,yerel hava yolu TAM ile 1.5 saatlik uçusla, Americo Vespuçi(Amerikayi buldugunu fark edemeyen su bizim meshur biraz ebleh kasif)’nin yine tesadüfen buldugu (1501) Salvador de Bahia’ya geliniyor..Bu defa tropikal bölgedeyiz(bütün sene 25-35 derece)..Zaman zaman yagmurlaniyoruz.Bahia eyaletinin merkezi,Brezilyanin en tarihi sehri(küçük Lizbon da deniliyor) oldugundan Unesco korumasina alinmis..Katolik Hristiyanligin yani sira halk CONDOMBLE denen mix bir din gelistirmis..

Haa unutmadan Brezilyada 1.300.000(bir milyon üçyüzbin ) Müslüman var..Çogu Iguassu bölgesinde yasiyor.. Salvador,daha çok bir Afrika ülkesi görünümünde üç milyonluk bir siyahi sehir..Kölelik zamaninda Senegal-Gora Adasindan getirilen üç milyon zenci sayesinde seker kamisi ticaretinin merkezi olmus..1549da da resmen baskent olmus..PELOURINHO(Eski sehir),Unesco dünya mirasi listesinde..Bir yarimada üzerine kurulu sehir,dünyanin en büyük ikinci körfezine ev sahipligi yapiyor..Brezilyanin da üçüncü büyük kenti..Bir plaj ve tatil sehri kivaminda ama gökdelenleri eksik degil.. Dünyanin en genis katilimli(2 milyon kisi) festivalinin yapildigi Salvador,1763e kadar baskent kalmis..Simdiki baskent,ülkenin daha Ülkeye adini veren agaç,PAU BRASILIS’ten kirmizi boya elde ediliyor.. Hindi gögsü,kurutulmus domates,Buffalo sütünden yapilmis mussorela peyniri,rucula( baharatli bitki) konmus büyük yuvarlak taneli bugday ekmekli sandvicim ve passion fruit meyve suyumla San Fransisco kilisesi önünde düsünüyorum..1000kg altinla coconut(Hindistan cevizi)yagini karistirarak yapilan varaklar,inanilmaz bir perspektif uygulamasi içeren muhtesem tavanduvar resimleri yemegi unutturuyor..Dünyanin en güzel kiliselerinden biri.. CAIPIRINHA-OBRIGADO-OBRIGADA: Iste amazonlara gitmeden bilmemiz gereken iki sey…Birincisi buranin yerel içkisi..Önce bardakta buz ve seker eziliyor,yesil limon parçalari ve suyu ile islem devam ediyor,Caipirinha(yerel rom) ilavesi ile karistirma sürüyor..Netice Ikincisine gelince..;Tesekkürederim demek..Ama bu erkekler tarafindan söyleneni..Kadinlar ‘o’ yu ‘a’ yaparak OBRIGADA demek zorunda..(Bak.Latin Brezilyada Portekizce ve yerli dili(Tupituarani) konusuluyor..Ingilizce bilen çok az..Dolayisiyla el-kol tariflerinin yanina bu kelimeleri de eklerseniz sicacik gülümsemeler sizi kucaklar..Bir de BONGIA(Günaydin-iyi günler).. ..ARTIK AMAZON VAKTI..

Sabirsizlaniyoruz tabii,amaç bastan belli:Amazonlara kitlenmisiz..Öyle kolay degil,hem en ucuza getir hem pat diye git..Yok öyle yagma..Ucuz uçaklar dolmus gibi her yerde in-bin durumu..Yerel havayolu Tam ile basladik Salvador’dan sirasiyla Recife-Fortaleza-Belem..Bütün Atlantik kiyisi önemli sehirleri..Kuzeye yani ekvatora dogru..Ayagimizin altinda harika görünüyor..Hele hele Belem,Amazonun muazzam bir delta(250km) ile döküldügü yerde dünyanin suyuna kumanda ediyor gibiydi..Kolay degil buradan 24 saatte dökülen su,Newyork’un 31 yillik su ihtiyacina esit,ya da Londradaki Thames nehrinin 1 yillik akittigi suya esit..Macapa ve Belem arasindaki muazzam deltada Marajo ve caviana gibi büyük adalarin yani sira onlarca ada ve adacik olusmus..Neyse yolumuza devam edelim,tekrar havalanip artik amazonlarin baskenti Manaus’a varalim biran önce..Altimizda yagmur ormanlarindan mütesekkil yesil hali ve su yumagi.. AMAZON(Rio Solimoes): Amazon nehri Peru And daglarindan doguyor,birçok ülke ve eyaletten dökülen 11000(yanlis duymadiniz onbirbin)nehir-nehircikle besleniyor..Bunlarin en önemlisi Kolombiyadan gelen ve dünyanin en eski en büyük nehirlerinden Rio Negro(siyah nehir)..Ikisi MANAUS’un 30 km yakininda bulusuyor..Ama ne bulusma..Bir süre (9 km) hiç karismadan yan yana akiyorlar..Biri siyah digeri bej..Biri sakin digeri hirçin..PH-isi - ve hiz farki nedeniyle karisamiyorlar..Sonunda Amazon galip geliyor ve dünyanin en büyük su sistemi olusuyor..7000(yedibin)kmlik Amazon büyük bir zaferle dökülüyor Atlantik’e..Dünyanin en büyük tatli su eko sistemi,dünya ihtiyacinin %25ini karsiliyor..geçtigi ülkelerde bes degisik isim aliyor..PH7.4..asit yok,hizli ve olusum halinde..3000(üçbin) çesit balik yasiyor.. Amazonia;Amazon ve kollarinin geçtigi bütün eyaletleri ve ülkeleri içine Amazonas;Brezilyaya ait bölgenin eyalet adi..%98i koruma altinda.. Biz iste buradayiz,yani Amazonas’in baskenti Manaus’tayiz.. 339 yillik sehir,Rio negro kiyisinda kauçuk sanayi merkezi olarak kurulmus,sonralari kauçuk tohumlari Malezyaya kaçirilarak(Tabii ki Ingilizler tarafindan) plantasyonla ucuza maledilince burasi kalakalmis..Napsin kauçuk baronlari ve de vali ,serbest bölge ilan etmisler..yapimi 18 yil süren opera binasi ve baska süslemelerle ilgi toplamaya çalismislar..Çelik konstrüksiyonlarin çelikleri Iskoçyadan getirilmis filan..Fakat heyhat!..Tv,cep telefonu,motorsiklet sanayine açilmis,’en büyük orman’ içindeki ‘en büyük sehir’,son derece ..Hatta vali bey Eiffel kulesini de getirmek istemis ama bay Eiffel satmamis..Çünkü o da Newyork’a satip daha büyük kazanç elde etme pesindeymis..Görüyor musunuz neler olmus..?! Sehrin pazarinda bol bol tropikal meyveler,balik pazarinda ise Amazondaki 3000(üçbin) çesit baliktan bazilarina tanik oluyoruz.. Kakao da buradan yayilmis dünyaya,zaten kauçuk ta gitti..

Hele ikinci dünya savasindan sonra sentetik kauçugun bulunmasindan sonra iyice düsmüs her sey..Dünyanin akcigerinde elektronik pazari…! Otelimiz bes yildizli Tropikal Manaus’tan nehirde bekleyen küçük gemimize onbes kisilik kanolarla gidiyoruz..Bavullar Indiana Jones filimlerindeki ciplerden biriyle kiyiya,oradan yine o filmlerdeki yerli hizmetlilerle(efems..!) kanoya bindiriliyor,gemiye öyle gidiyor..Siyah sicak nehire önce ben giriyorum..Korkmayin piranha miranha yok..Milyonlarca yil öncesinin volkanik nehri,dibine çöken bitkilerin olusturdugu tannik asitten dolayi asidik ve siyah..Sivrisinek yetismiyor.(.Eee sari humma asisini niye oldum ben!? )Phsi 4..yüzeyde 28-30 derece,asagi indikçe soguyor ve siyahlasiyor..Agir aktigi (saatte 2km) için çöken bitkiler bu olusuma sebep oluyormus..Merak etmeyin Amazonla birlestigi ara kollarda piranha da var,digerleri de..Derinligi 20-100m. arasinda degisiyor ve dünyanin su ihtiyacinin 1/3ünü karsiliyor..Gemi ulasimi ve doga gezileri için ideal..Yerlesim azligi nedeniyle doga gezileri bu nehir havzasinda tercih ediliyor..yagisli sezonda(Haziran-Aralik) 10-15 metre yükselen sular dogal hayati yüksek dallara tasimis..Genisligi 2-25km arasinda degisen bu muazzam siyah suda 504 ada var..Iste biz buralara da gidecegiz..Yaaa… Her sabah 05.30da kalkis,06.00da kanolarla çikis,kiyilara gidis,kus,böcek,yilan ne varsa takip edis..08.00 de gemiye dönüs,kahvalti sonrasi tekrar çikis..Baska sahillerde baska arayislar,ögle yemeginden sonra bir daha..Aksam yemeginden önce bir daha..Kancali degnekle gece yakaladigimiz genç Cayman(bir çesit alligatör),ilk tanismamiz oluyor yerel canliyla..Tabii daldaki küçük yilani saymazsak..Sonrasinda gece atmacasi ile tanisma devam ediyor..Gece en geç 10.00da yatis.. Burada bildigimiz timsah(crocodile) yok..Onlar daha büyük ve saldirgan olup iki çenesini de kullanabiliyorlar.Buradaki Cayman denilen Alligatör cinsi,karada saldirgan olmayan,oyununu ancak suda gerçeklestiren(!),daha küçük boyutta,tek çenesini kullanan sevimli bisey(!)..Gönlümüz sudaki en büyük canli, ‘su inegi’ni görmekteydi ama maalesef..Çok zor çikarmis ortaya..Neyse sudaki diger memeli arkadas yunuslar bize eslik etti de hos olduk dogrusu..Yunuslar için egitim yeri kurmuslar, insanlara yaklassinlar,turistik .. NEHIR EGITIM KAMPI: Birçok kus çesidi,maymun tanismalarindan sonra rutin seferlerimizden biri de ormandi tabii..Kapali giysiler , ayakkabilar,sinek kovucularla çikilan yolculuk,yagmur ormanlarinin gökyüzünü kapatan loslugunda,asiri nemin zemindeki oksijensizliginde basladi..En öldürücü yilan,karinca,örümcek ön bilgileriyle donatildigimiz için bazi arkadaslarimiz kendini sarmalamaktan mumyaya dönüsmüs durumda..

Gerçekten de insan yiyen kirmizi ve siyah karincalardan geçiyor,kauçuk-ciklet-ip-kinin agaçlari dibinde egitim aliyoruz..200.000(ikiyüzbin) çesit böcek , 150 çesit maymundan bazilarini görerek,elim kadar kelebekleri,öldüren mantarlari elleyerek Tukanpapagan-kanarya-Cancan melodileri dinleyerek elimizde degnek ve palalarla dönüyoruz..Sonrasinda yüzme.. Dünya oksijeninin %20sinin imal edildigi bir yerde yasarsaniz kolay kolay ölmem dersiniz degil mi?..Ama öyle degil iste..Rio negro kiyisindaki ‘Tehapiri’ köyünün siyahi yerlileri hayata erken basladiklari için diyorlar,65-67sinde göçüyorlarmis bu dünyadan..Nankör bu insan oglu canim..Gül gibi oksijen iste,tepe tepe kullan degil mi?..E bazilari da bu ormandaki tek vahsi memeli,aç kalmis Jaguarlara yem oluyormus..Palmiye agaci yagi kullaniyor,patates benzeri Manioc bitkisinin yumrularindan ekmek yapiyorlar,balikla yiyorlar..Daha ne olsun ey ekolojik tarimcilar duyun!.. Köyün merkezi futbol sahasi..Evet evet yanlis duymadiniz!..Evler bu yemyesil sahanin etrafina dizilmis..Futbol, her seyden önce girmis ormana.. Pes dogrusu..Kilise,Portekizce ve futbol..Sömürgeci beyaz adamin marifeti tabii.. Köye,nehir kiyisi plajindan 135 basamakla çikiliyor..Yüksekte olmasi sart,malum yagisli sezonda 10-15 metre yükseliyor sular..’Black Land’ denilen köyün yerlileri,Amazon kiyisi yerlileri gibi beyaz degil siyahi..En eski yerliler ise Peru-Kolombiya Amazonlarinda bulunuyor..Hatta geçen senelerde Kolombiya ormanlarinda hiç beyaz adam görmemis 15 yerli bulunmus.. Artik zamani geldi de geçti..Sadece amazonlarda yasayan bu balik türüyle tanismak için yine sabahin köründe amazon kollarindan birine kano’landik..Oltalar,küp kesilmis etler hazir..Atiyorum oltayi,çekiyorum Piranha’yi..Iste elimdesin elim kadar menhus balik!..Digerleri kiskaniyor(hehheh)..Bir daha..Bir daha..Balik tutmayi o an ögrettigim prof.Gülsen de aninda yakalayinca diger tutamayanlar iyice çatliyor..Demek ki bugün ugurlu günümüz diyoruz ve baliklarin ince testere dislerini onlara gösterip tekrar suya atiyoruz..Grup sefi Orhan Kural’in hakli hayvan haklari müdahalesiyle( ki kendisi de denedi, ihbar ediyorum),avi sonlandirdik.. Piranha durup dururken saldirmiyor..Kan olmazsa..Ama olursa Allah Beyaz,gri,siyah,sari,kirmizi çesitleri oldugu söylenen piranhalardan beyaz,siyah,gümüs renklerine tanik olduk..Ortalama insan eli büyüklügünde,Ege’deki lapa’ya benzeyen çupra ufagi bisey..Tabii ki kan kokusu alan binlercesini düsünebilirsiniz.. Bir de kürdan baligi hikayesi var..Orhan Kural’in yalancisiyim,kürdan gibi bir çesit balik,genital bölgeden girip çok büyük sancilara gark ediyormus..Özellikle penise girip,kesilmesine kadar götürüyormus isi..Dalga mi geçtiler bilmiyorum ama bazilarimiz suya bandajli girdi…!

Amazon havzasindaki en tehlikeli yaratiklar,karincalar ve örümceklerden sonra bunlar...Hele yerde siyah kirmizi silindirik küçük yilan görürseniz kaçin..Buna bir adim yilani deniyor..Soktu mu ancak bir adim atilabiliyor.. Zehirli yilanlar yerde,zehirsizler dallarda yasiyor haberiniz olsun..Zehirliler doguruyor,zehirsizler Anaconda hariç yumurtluyorlar..Anaconda ,buraya özgü en büyük yilan çesidi(12-15metre uzunluga erisiyor) ve de zehirsizlerden doguran tek çesit..Hindistan kobrasi hariç her türlü yilani rahatlikla bulabilir,insallah zehirli su yilanina ya da elektrikli baliga denk gelmezsiniz..Dünyanin en ünlü yilan serumu elde edilen enstitüsü BUTANTAN, Brezilya Sao paolo’da..Bütün dünyaya daha çok buradan gidiyor..Eee malzeme bol…Biz göre göre dalinda küçük bir yilan Amazon ormanlarindaki su seviyesi yükselmesinden dolayi yüksek dallara tasinan yasamda bol kus çesidini izleyebiliyorsunuz..Bazen de de yine dalinda ‘tembel hayvan’ denilen Armadillo türü sevimli memelilere denk geliyorsunuz..Sincap maymunlari ile muz vererek oynasmanin tadina doyulmuyor..Arada bastiran ekvatoral yagmurlarla siçana dönen bizler de ormanin yaratiklarina dahil oluyoruz.. Göremediginiz hayvanlar daha batidaki PANTANAL isimli bölgede ortaya çikiyor,nispeten yüksekte kaldiklari için.. GECENIN SESSIZLIGINDE..: Tropikal saganaktan sonra,sessiz gecenin küçük melodik çanlari çalmaya basladi..O çanlar,virtüöz kuslarin gagalarindan çikiyordu..Müthis ahenkli bir tür atismaydi bu..Sanki biz buradayiz,yalniz degilsiniz diyorlardi..sabahin pürüzsüzlügündeki Tukan,Atmaca,papagan,sari-siyah kasit kuslarinin yerini SABAHIN SESSIZLIGINDE: Tukan,Atmaca,papagan ve kasit kuslari birden sustu ve o inanilmaz ussak makaminda sarkilar basladi..Baska bir tür kustan..Evet..inanilmazdi..Digerleri sustular..Sahidim Nahide Aytekin..Türk Müzigi Korosundan.. Kiyidan tahta uzun bir köprü ile kuytudaki sakin sulara ulasinca..Oradalar..Dünyanin en büyükleri..2 metre çapa ulasiyorlar..Nazli ‘Amazon Prensesi’,kuytu sakin sulari seviyor..Çiçekleri önce beyaz,ölümüne yakin kirmizi-mor oluyor..Aksamlari kapaniyor..Yapraklarin ömrü bir ay..Kökleri ise 10-15 kg geliyor.. Çok önceleri Ingilizler tarafindan ‘Kraliçe Victoria’ adi verilen nilüferler, daha sonra ‘Amazon Prensesi ‘olmus..Onlar da bunun tadini çikariyor DOGUM GÜNÜ-FIRTINA-GÜNES-SIMSEK –SAGANAK: ..Evet,bütün bu güzellikleri bir arada yasayarak son tekne gününe geldik..Artik büyük bulusmanin sahitleriyiz..Rio Negro ile Amazon’un kesistigi yerdeyiz..Iki dost çizgi halinde yan yana akacaklar,9(dokuz)km sonra da birbirlerinin olacaklar..Dünyada tek… SAO PAOLO:(20 milyonluk kahve ve suç merkezi): Brezilyanin lokomotifi Sao Paolo’ya Manaus’tan 3,5 saat uçtuk..Dedim ya bu ülke kita gibi..Saat-iklim-irk farki var devamli..Mesela Rio ve Sao Paolo ile Türkiye arasinda 4 saat farki varken,bu Salvador’da 5,Manaus’ta 6ya çikiyor.. Öyle çok Japon var ki,küçük Japonya deniyor..Zamaninda isçi alim anlasmasi yapilmis ondan..1300 km karelik,20 milyon nüfuslu devasa kentin %20si gecekondu(Favella)..Dünyada en çok suç orani burada..Ben sahit oldum ve resimledim..Polisler gözümüzün önünde bir suç sebekesini yakaladilar..Zenginler gettolarda korumali yasiyor(JohannesburgGüney Afrika gibi)..Zaten milli gelirin %50sine sahip olan %10luk zengin nüfus..Ortalama hergün bir zengin çocugu kaçiriliyor..Nereye düstük yahu..? Neyse bize bisey olmadi merak etmeyin,zaten zengin de degiliz..Eee zengin ile fakir arasinda böylesine büyük uçurum olursa olacagi budur..Duyurulur! Nüfusun birbuçuk milyonu Japon-Brezilya melezi,üç milyona yakin Italyan-Brezilya melezi,sek Italyan dörtyüzbin,sek Japon ikiyüzbin filan.. Artik digerlerini sormayin..Durum karisik iste.. 270 kilisesi , 1911de AIDA ile açilmis operasi,gökdelenleri ve parklari ile göz dolduran Sao Paolo’da yasayanlara PAULISTA deniyor.. Eh bir de yöresel et yemegi gözetledim yandaki masadan..Söyle ki: GERAIS:contra filet grelhado c/anoz,feijâo,ovo frito,couve e banana â Istege göre hazirlanmis bonfie et,sahanda pisirilmis yumurtanin altina gizlenmis,yaninda kizartilmis muz ve yesil sebzeli salata var..Ve de yagsiz sek Pilava önce zeytinyagi,sonra ortaya servis edilmis sos’tan konuyor..Sos muhteviyati fasulyeli görünüyor.. Para birimi Real (1 USD=2.3 real) Milli gazozlari:Guarana(Cola’dan çok satiyor) Ilk ögretim ve lise 3 vardiyali.. Seyyar saticilarin en çok oldugu ülkelerden biri,çek bile kabul edeni var... Diyet tabletleri yerine,dogal,kalorisi olmayan bir bitkinin suyunu HERKESE OBRIGADO..! ATTILA ATASOY Aralik 2008