BORNEO'da SARAWAK ve SABAH

BORNEO'da SARAWAK ve SABAH..

“LONGHOUSE” YAŞAMLARDAN DÜNYA MİRASLARINA..

Kendimi ödüllendirmek bundan daha iyi olamazdı. Zira neredeyse iki ay hasta yatmış, CMV (CytoMegaloVirus), beni alt etmiş ama içimdeki gezgin virüsünü alt edememişti.. Önümde Güney Çin Denizi’ne bakan yüzüyle Borneo, beni bekliyordu. Dünya Mirası Gezginleri’nin programıydı bu...

Kafatası avcılarının vatanı Borneo, dünyanın Grönland ve Papua Yeni Gine’den sonra üçüncü büyük adasıydı ve Endonezya-Malezya-Brunei Sultanlığı topraklarından oluşuyordu. Biz, yağmur ormanlarındaki endemik bitki ve hayvan türleri ile Dünya Doğa Mirasları’nın bulunduğu Malezya’ya bağlı Sarawak ve Sabah eyaletlerine yoğunlaşacaktık. Çünkü 32 etnik yerli yaşamının en karakteristikleri ile milyonlarca yarasa’ya ve yuvalarından afrodizyak elde edilen kırlangıç’lara ev’lik yapan dünyanın en büyük mağaraları da buradaydı.

SARAWAK EYALETİ:

On üç eyaletten oluşan Malezya’nın en büyük eyaleti Sarawak (İkibuçuk milyon nüfus), içinde Malay, Çinli, İban, Orang Ulu, Penan,Kayan gibi birçok etnik grubu barındırıyor. Başkent Kutching (Kedi anlamında), Sarawak nehri kıyısında cici-temiz-derli toplu bir şehir. Buradan MİRİ ve MULU doğa miraslarına pervaneli uçaklarla uçmadan önce Bako Milli Parkı’na gidip, med-ceziri, suda yetişen ağaçları inceleyip, yağmur ormanı çıkışında denizde serinlemeyi ihmal etmemelisiniz. İban yerlilerinin o çok bahsedilen “uzun ev” yaşamlarını görmek içinse konaklamalı 4,5 saat otobüs yolculuğu ve sonrasında kıçtan motorlu kanolar ile göl ve nehirde 1 saat yolculuk yapmak gerekiyor.

LONGHOUSE(Uzun Ev) YAŞAMLAR:

Sarawak-Batang Ai bölgesindeki İBAN yerli kabilesinin karakteristik yaşam biçimleri,keşke biz de böyle yaşayabilseydik dedirtiyor. O dayanışma ve birliktelik ruhunda karşılıklı saygıları göz alıyor. Bizim gittiğimiz 29 ev’lik NANGA UKOM köyü, bütün ilkelliğine rağmen hayatından memnun güleryüzlü kabile üyelerinin hayata ne kadar sağlam bastığını gösteriyor. Bu evden köy, birbirine bitişikmiş gibi duran birçok evden oluşuyor. Her ailenin bir odası var ve bunlar ortak büyük bir koridora açılıyor. Bu koridor, köyün meydanı durumunda ve bütün ortak hayat burada geçiyor. Köpekler, tavuklar v.b. dahil. Odalar, yatak odası- mutfak- oturma gibi her türlü ihtiyaca cevap verirken tuvaletler arka veranda (!) da eğimli biçimde yer alıyor.

KAFATASI MESELESİ :

Kabileler arası savaşlarda kimin kazandığı belli olsun diye ilk defa İban yerlileri tarafından uygulanan bir yöntem. Öldürdüklerinin kafası kesilip kapıya asılmış..Korku salmak ve gerçek ‘galip’ bu şekilde belli olsun istenmiş..Kim daha çok kafatasına sahipse ‘şampiyon’ o olsun istenmiş.. Zamanla bütün kabilelere yayılmış bu yöntem .. Sonraları korkutma amaçlı sembollere dönüşmüş bu gelenek (!). Halen kapılarda ağaca oyulmuş kafatası tasfirleri görebilirsiniz.

KABİLEDE EVLİLİK:

Kabilelerde evlilik şart. Eşlerden biri ölürse diğeri 1 yıl yas tuttuktan sonra tekrar evleniyor. Aynı kabileden evlilik yasak. Çünkü onlar bir aile. Tek odalı yaşamlarında sex, daha çok çocuk için ve kısa süreli olurmuş.. Gençler ormanda buluşurmuş. Kadın ve erkek aynı önemi taşıyor ve bir aradayken asla cilveleşme olmuyormuş. Boşanma neredeyse imkansızmış..

Çocukların yatılı okula gittiği köyde akşamları çalıştırılan bir de elektrik jeneratörü var.

Evlilikler, ‘Longhouse’lar arasında gerçekleşiyor. Yılın belli zamanlarında düzenlenen festivallerde tanışıyorlar, aileler aracılığıyla nişanlanıyorlar. Evlenmeden önce şeflerin katıldığı toplantıda betel-nut palmiyesi meyveleri yere çarpılarak eşit gelmesi sağlanıyor. Bu durumda evlilik düzgün gidecektir. Düğünler önce erkek evinde 24 saat, sonra kız tarafının ‘Longhouse’nda aynı süre yapılıyor. Sonra nehir kıyısında yaşayan bütün uzunevlerin şefi tarafından sertifika verilerek onaylanıyor. Evli çift hangisinin evi müsaitse oraya yerleşiyor. Değil ise bir oda ilave ediliyor. Dışarıya çalışmaya gidenler 3 yıl içinde dönmezlerse odaları iptal ediliyor. Bütün düğünler festivalere denk getiriliyor ki kalan yiyecek ve içecekler değerlendirilsin. Hiçbir gıdanın tanesi bile atılmıyor.

ERKEKLERİN ERKEKLİĞİ:

Ormanda test ediliyor.Hayvan vurmaktan, eve getirilecek hizmetlere göre vücutlarına başarı dövmeleri yapılıyor. Bazıları çengelli bir şişle penis’lerine bir çeşit ‘piercing’ yapıyor. Kurutulmuş palmiye yaprağına sardıkları tütün ve otlardan oluşturdukları sigarayı içiyorlar. Gördüğüm kadarıyla hem de çok içiyorlar. Bunlara zaman zaman pirinç’ten elde ettikleri şarap ve viski eşlik ediyor. Bize de ikram ettiler tabii… Dövme, sadece erkeklere yapılıyor.

PENAN’LAR:

Artık yüksek tepelerden ovaya inmişler. Devlet onlara toprak vermiş ve daha düzgün ‘longhouse’larda daha modern yaşam içindeler. Külot yerine kabak’tan kılıflar giyen çıplak Penan’lar ise yine yükseklerde ama sadece 300 tane kalmışlar.

ORANG ULU KABİLESİ: Dünyada dövme yaptırma geleneği bu kabileden çıkmış.Ayrıca efsanevi yarık kulaklı kadınlar burada..

OK ZEHİRİ: Ipoh ağacından elde ediliyor.

KANO: 20cm suda altı kişiyle gidebilen kıçtan motorlu kanolar White Maranti adlı devasa bir ağaçtan yapılıyor. Sudaki tomruklar üstünden ve kayalıklardan bana mısın demeden geçen kanonun yapıldığı sağlam-esnek-hafif bir ağaç.

ENDEMİK: O bölgeye özgü ender bulunan

ORANGUTAN:

ORANG:İnsan UTAN:Orman

..Evet orman insanı Orangutan’lar özel olarak korunuyor. Hem Sarawakta hem de Sabah eyaletinde rehabilitasyon çiftlikleri var. İnsana en yakın DNA’ya sahipmişler. Bir süre aynaya bakakaldığımızı hatırlıyorum.

MULU ve DÜNYANIN EN BÜYÜK MAĞARALARI:

Pervaneli uçaklarla önce Güney Çin Denizi kıyısındaki MİRİ’ye,oradan da içerilerdeki Dünya doğa mirası MULU’ya ulaşılıyor. Sarawak Chamber (oda genişliği 450-650metre) dan sonra en büyük mağaraların bölgesindeyiz. Çoğu endemik 8bin bitki ve 20bin hayvan çeşidinin yaşadığı muhteşem yağmur ormanları içinde nehir yoluyla (tabii ki kanolarla) ilk iki mağaranın eteklerine ulaşıyoruz. Özel tahta merdivenli yamaç tırmanışları ile önce wind cave (rüzgar mağarası), sonra da içinden nehir akan ve 129,5 km uzunluğundaki Clearwater (berrak su) mağarasına çıkılıyor. Mağara girişindeki buraya özgü tek yapraklı bitkiler (monoclia pandula) dikkatimizi çekiyor. Rüzgar mağarasındaki insana benzer oluşumlardan sonra gözsüz balıkların yaşadığı yer altı nehirli ‘clearwater’ şaşırtıyor. Ama esas şaşıracağımız ve yorulacağımız iki mağara öğleden sonra bizi bekliyor. Arada nehir banyosu ve nehir yolunda uğradığımız modernleşmiş Penan köyü Batu Bungan bizi dinlendiriyor. Bölgenin ve eyaletin en büyük dağı GUNUNG MULU (2376m.) da burada bulunuyor.

DÜNYA MİRASLARI:

Unesco dünya kültür mirası olabilmek için altı kriterden birinin, doğa mirası olabilmek için dört kriterden birinin olması gerekir. Mulu, dört kriterin hepsini birden barındırıyor.

YÜRÜYÜŞ MARATONU:

Evet... Üç milyon yarasanın barındığı, dünyanın ağzı ve iç pasajı en büyük mağarası ‘Deer Cave’ ve yanındaki ‘Lang’s Cave’e ulaşmak için 3.8 km yürümek ve oralarda da yüz metrelerce tırmanmak zorundasınız. Dönüşü de hesaplarsanız dokuz km’yi gözden çıkarmalısınız. Ama değiyor tabii...

Muhteşem yağmur ormanlarında, dünyanın en yüksek ağaçları altında güneş görmeden, arada yağan yağmurun damlasını hissetmeden özel yapılmış tahta yollardan yürümek zor değil. Bizim gibi sabah başka mağaralarda pestiliniz çıkmamışsa. .Üstelik ben hastaydım galiba değil mi?! Üstelik doktorlar kesin yorulmayın dememişler miydi?!

..Eee bu gezginlik de bir çeşit gizli delilik değil mi? Allah’tan gezerek tedavi oluyoruz (bir süreliğine). Neyse işte dünya mirası muhteşem mağaralar. Birinde (Langs cave) kırlangıç yuvaları, diğerinde (Deer cave) milyonlarca yarasa tavana siyah halı sermişsiniz gibi...Yarasalar, Her akşam aynı saatte (18.00e doğru), bin ila 5binlik gruplar halinde, sırayla havalanıyorlar. Mükemmel bir organizasyon, itiş kakış yok. Özel bir uçma tekniğiyle kara yılan bulutları halinde bir gecede yiyecekleri (15 ton) avlarına yollanıyorlar.

AFRODİZYAK KIRLANGIÇ YUVALARI:

100-150m. yükseklikteki tavanlardan sarkıtılan iplere tırmanan yerliler tarafından tek tek toplanan yuvalar, özel bir operasyonla tüylerinden, çerçöpünden temizleniyor. Değişik çay, çorba, pastil v.b. preparatları halinde satılıyor. Özellikle afrodizyak (cinsel güç arttırıcı), romatizma, bağışıklık sistemi güçlendiricisi olarak çok talep görüyor.’Hüner’in , kırlangıçın yuvayı yaparken salgıladığı ağız sıvısında olduğu söyleniyor. Bu alandaki endüstri, mağaraları çok hırpalamış burada yasaklanmış. Ama eyaletin başka mağaralarında ve Sabah eyaletindeki diğer mağaralarda sürüyor.

MİRİ-Niah Mağarasında kırkbin yıllık iskelet:

Miri, 2008 ve 2009da Malezya’nın en temiz şehri seçildi. 1910’da basit bir sahil kasabası iken dağda petrol bulununca hızla şehirleşti. 330bin nüfusu ve 80km uzanan sahil şeridi var. Ama asıl önemi 2 saat uzaklıktaki Niah mağarasından geliyor. Malezya’daki ilk insan bulgusu burada bulunmuştur. 40bin yıllık iskeletin kafası, milli park içindeki müzede sergilenmektedir. Mağaranın diğer özelliği, binlerce kırlangıca ev sahipliği yapması.

Kırlangıç yuvası toplama işlemi İban ve Penan yerlileri tarafından ortaklaşa yapılırdı. Alt bakım İban’lar tarafından, toplama işlemi Penan’lar tarafından. Şimdilerde de toplama işleminde yerliler kullanılmakta.

YAĞ PALMİYESİ:

Bütün Malezya’da yol boyunca göreceğiniz palmiye ormanları, sadece yağı için üretilen palmiye türüdür. Ekildikten iki sene sonra çıkan tohumlardan elde edilen yağ, biodiesel yapımında, kozmetikte ve rafine edilerek mutfakta kullanılıyor.

EN YÜKSEK AĞAÇLAR:

Menggaris tree:60-70m.

Seraya Majau:42-50m.

SABAH EYALETİ VE KİNABALU DAĞI:

Üç milyon nüfuslu eyalette 32 etnik grup var. 32 ayrı lisan konuşuluyor. Bunlara Malay ve Çinliler dahil değil, tabii Hintliler de. Başkent Kota Kinabalu, beşyüzbin nüfusuyla güzel bir kıyı şehri. Karşısındaki adalardan Sapi’ye gidip dalış yapabilir, yemek yerken etrafınızda dolaşan Commodor ejderhası familyasından ürkütücü Monitor’lara yiyecek atabilirsiniz. Bu eyaletteki 25 bölge yerlilerinin hepsinin festivalleri var. En karakteristik kabileler KATAZAN (şehirde yaşıyorlar), BACAU (balıkçılıkla geçiniyorlar), MURUT (İban’lar gibi nehir kıyısında yaşıyorlar). Bu eyaletteki dünya mirası; 4095m yükseklikteki KİNABALU dağı ve çevresi. Aynı zamanda bütün Güneydoğu Asya’nın da en yüksek dağı. Orman tepelerinden ip köprülerle geçip, eteklerdeki Poring kaplıcalarında keyif çatabilirsiniz. Daha sonra nehirlerden birinde derecesine göre rafting yapma şansınız var. Doğal park içindeki bütün oteller ya da tatil köyleri gayet rahat ve güvenli. Bütün romanslarınızı harekete geçirecek muhteşem manzaralar, sağanak geçişlerle daha çok büyülüyor.

RAFFLESİA:Dünyanın en büyük efsane çiçeği..

Onu görmek büyük bir şans. Ağacın bir dalının toprağa girip 1.5m. sonraki çıkışında oluşuyor. Tomurcuk olduktan dokuz ay sonra 4-5 günlüğüne açıyor. Bu nedenle ne zaman nerede açacağı bilinmiyor. 60-100cm çapında. Daha çok Nisan aylarında görülüyor. Biz, Kinabalu dağı eteklerinde 3 Mayıs’ta gördük. Tabii özel bahşişlerle yönlendirdiğimiz rehberler sayesinde.. İnanışa göre şans getiriyor.

SANDAKAN:

Kota Kinabalu’dan Sandakan’a yine ikramsız ucuz uçaklarla yarım saatte inip Sepilok Orangutan merkezine gidiliyor. Oradan iki saatlik otobüs yolcululuğuyla BİLİT yağmur ormanlarına, oradan da motorlu kanolarla Kinabatangan nehrinin kollarında bulunan tesislere gidiliyor. Artık, endemik kırmızı uzun burunlu Proboscis maymunu ve dünyanın nadide kuşu Hornbill’ler bizi bekliyor.

Dönüş yolunda ünlü kırlangıç mağarası Gomantong’u unutmamak gerekiyor..

Eyaletin en büyük nehri Kinabatangan (560km, ortalama 6m derinliğinde)’ın kollarında motorlu kanolarla seferler yapıyoruz. Bana Amazonu hatırlatıyor. Maymun ve kuş türleri arasında yine sürüngenler görerek boynuzlu kuşlarımızın şarkılarını dinliyoruz. Sular yüksek olduğu için timsahları göremiyoruz ama proboscis ve Hornbill’lerin tadını çıkarıyoruz. Su mandası, Amazonlar’daki gibi yine ortalarda yok. Nehir kollarından birindeki bir müslüman köyünü ve okul çocuklarını ziyaret ediyoruz. Başı örtülü minicik kızlar, içimizi sızlatıyor. En az 3-4 çocuklu ailelerin, mecburi 12 yıllık eğitimin, cip ve arabaların girdiği köy, bizi şaşırtıyor.

BİRAZ BİLGİ: MALEZYA:

27 milyon nüfus, 330bin kmkare.İki başkentli.1. Başkent Kualalumpur (yasama ve yargı),2. başkent Putrajaya (yürütme) ..2020’de gelişmiş ülke seviyesini hedeflemiş Malezya, Güneydoğu Asya krizinden etkilenmiş görünüyor. Bunun huzursuzluğu, müslüman Malay’lara her konuda öncelik vermenin diğer etnik gruplarda yarattığı huzursuzluk ile pekişiyor.

13 eyaletlik Malezya’da 9 eyalet, babadan oğula geçen sultanlıklarla idare ediliyor. Bunların başı, sıra ile 5 yıl süre için Malezya Kralı oluyor. Bu sistemi ile Malezya, dünyada kralı beş senede bir değişen tek monarşik ülke. Malakka, Penang, Sabah ve Sarawak’ta ise atanmış vali var. Vali anayasanın verdiği yetkiler ile eyaleti yönetir ve müslüman olmak zorundadır. Eyaletlerin kendine özgü göçmen kuralları vardır.

İslami mahkemelerin giderek daha fazla iddialı olmaya başlaması, müslüman olmayan nüfusun haklarını ihlal ederken refah içindeki ülkenin sosyal düzenini tehdit ediyor. Oysa Malezya, işleyen demokrasisi, sağlam ekonomisi ile ülkedeki en önemli üç etnik grup olan Malaylar, Çinliler ve Hindular arasındaki uzlaşma ortamı ile övünüyordu.

Yasalara göre müslümanların din değiştirmesi yasak ama diğer din mensuplarının müslüman olmasında engel yok. Müslümanlar şeriat mahkemelerinin himayesinde olduklarından olmayanlar laik mahkemelerde temyize gidemiyor.

Attila Atasoy

Mayıs 2009